Krakowski IPN podsumował poszukiwania zamordowanych żołnierzy podziemia niepodległościowego

W 2017 r. na cmentarzu Rakowickim w Krakowie przebadano pięć grobów. Udało się zidentyfikować szczątki dowódcy oddziału i komendanta powiatowego NZW kpt. Tadeusza Gajdy „Tarzana”, jego podkomendnego, kadeta Wiesława Budzika „Rolanda” oraz partyzantów zgrupowania „Błyskawica”: akowca z Wileńszczyzny sierż. Antoniego Wąsowicza „Rocha”, kpr. Adama Domalika „Kowboja”, adiutanta „Ognia” i dowódcy oddziału „Wiarusy” Stanisława Ludzi „Harnasia”, a także ppor. Tadeusza Zajączkowskiego „Mokrego”, żołnierza AK, „ludowego” WP i oddziału partyzanckiego „Huragan”. Przebadano ponadto wewnętrzny dziedziniec krakowskiego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznegu przy placu Inwalidów, wykluczając w ten sposób informacje o domniemanych zlokalizowanych w tym miejscu tajnych pochówkach.

Poszukiwania na cmentarzu Rakowickim wznowiliśmy w maju 2018 r. W ich wyniku zidentyfikowaliśmy szczątki partyzantów NOW-AK i NZW: st. sierż. Mikołaja Mazura „Paska” i Władysława Nowaka „Groźnego”. Następne prace przeprowadziliśmy tam w październiku 2018 r., odnajdując szczątki ks. Władysława Gurgacza SJ i st. sierż. Stanisława Szajny „Orła” z Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowców, partyzantów zgrupowania „Ognia”: Wojciecha Frodymy „Muchy” i Ryszarda Kłaputa „Pomsty” oraz dowódcy oddziału partyzanckiego „Błysk” Armii Polskiej w Kraju ppor. Mieczysława Kozłowskiego „Bunta”. W 2018 r. miały miejsce także pierwsze poszukiwania na cmentarzu w Nowym Targu.

Rozległe badania prowadziliśmy na tzw. Glinniku w Przegorzałach (Kraków), weryfikując informacje o możliwych pochówkach ofiar niemieckiej zbrodni z czasów II wojny światowej. Prace w tym miejscu kontynuowaliśmy w 2019 r., ustalając ostatecznie zasięg dawnego miejsca straceń.

Szukaliśmy także na cmentarzu parafialnym w Brzesku, gdzie prace poszukiwawcze prowadzono dwukrotnie, w 2018 i 2019 r. w miejscach gdzie mieli zostać pochowani partyzanci z grupy Józefa Jachimka „Stalina”.

Kolejnym, obok Glinnika i Brzeska, miejscem prac podjętych w 2019 r. był leśny grób pod szczytem Leskowca w Beskidzie Małym, gdzie miał zostać pochowany partyzant oddziału „Churagan” Armii Polskiej w Kraju. Ujawniono tam szczątki ludzkie, a także liczne artefakty: elementy umundurowania i wyposażenia wojskowego, m.in. orzełka noszonego na rogatywce polowej, a także przedmioty osobiste. Badania genetyczne potwierdziły tożsamość odnalezionego kpr. Jana Borka „Jastrzębia”.

Jesienią 2019 r. powróciliśmy na cmentarz Rakowicki. Badania prowadziliśmy wówczas na tzw. skwerze, w miejscu, gdzie w 1948 r. zakopywane były skrzynie ze szczątkami ludzkimi, które służyły jako preparaty do ćwiczeń studentom medycyny w Zakładzie Anatomii Opisowej UJ. Wśród setek zagrzebanych w tym miejscu kości znajdować mogą się także szczątki działaczy podziemia niepodległościowego i partyzantów skazanych przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie. Poszukiwania objęły także dwa groby, w których odnaleziono i zidentyfikowano szczątki Eugeniusza Gałata „Wiktora” i Władysława Migdała „Ordona” z oddziału NSZ kpt. Jana Dubaniowskiego „Salwy” oraz Leona Zagaty „Złoma”, partyzanta oddziału „Wiarusy”.

Bardzo intensywny, jeśli chodzi o prace poszukiwawcze, był rok 2020. Ponownie objęły one cmentarz Rakowicki, gdzie przebadane zostały trzy groby, w których spoczywać mieli partyzanci powojennego podziemia z oddziału „Wiarusy”, oraz dowódca jednej z tzw. grup przetrwania, skazany na śmierć przez Wojskowy Sad Rejonowy w Krakowie i zamordowany w 1954 r. na dziedzińcu więzienia przy ul. Montelupich.

Poszukiwania objęły także teren na lewobrzeżnym zakolu rzeki Soły w Oświęcimiu, gdzie podmywająca skarpę woda doprowadziła do ujawnienia kilkadziesięciu fragmentów kości. Prace w tym miejscu wszczęto w ramach śledztwa Oddziałowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie.

W 2020 r. rozpoczęto także poszukiwania w rejonie Płazy (pow. chrzanowski), w miejscach domniemanych pochówków żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1939 r. Prace były kontynuowane w 2021 r., kiedy to przebadano dwie potencjalne lokalizacje mogił, położone w pobliżu miejscowości Zagórze oraz Nieporaz. W drugiej z nich, w leśnym grobie, odnaleziono szczątki dwóch mężczyzn – nieznanych z nazwiska ofiar II wojny światowej.

Jesienią 2020 r. rozpoczęły się także wieloetapowe prace na terenie dawnej siedziby Gestapo w Zakopanem – hotelu „Palace”, nazywanym „katownią Podhala”. Celem działań IPN było sprawdzenie, czy ciała zamordowanych nie były grzebane na terenie przejętym przez okupantów. Poszukiwania w Zakopanem wznowiono latem 2021 r. i planowana jest ich kontynuacja. Podczas dotychczasowych prac odnaleziono wiele przedmiotów związanych z historią budynku „Palace” przy ul. Chałubińskiego 7, nie natrafiono jednak na szczątki ludzkie.

Rok 2021 r. także był czasem licznych działań. Oprócz kontynuacji poszukiwań w Zakopanem i okolicach Płazy, po raz pierwszy podjęto prace na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu. Badano tam groby, w których – według relacji – miały się znajdować szczątki partyzantów tzw. grup przetrwania, zastrzelonych w czasie działań bezpieki w latach 50. XX wieku.

Powróciliśmy także na cmentarz komunalny w Nowym Targu, by ponownie poszukiwać partyzantów oddziału „Wiarusy”, poległych w walce z funkcjonariuszami UB w 1948 r. Udało się natrafić na szczątki dwóch osób, przy których odnaleziono szereg artefaktów, m.in. resztki mundurów wojskowych, pas główny oraz medaliki w kształcie ryngrafu. Natomiast na cmentarzu Rakowickim w Krakowie poszukiwano szczątków osób związanych m.in. z Armią Krajową i oddziałem „Błyskawica”, które zginęły na skutek akcji bezpieki oraz skazane były na kary śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie. Zabezpieczono łącznie szczątki pięciu osób, których badania przez medyków sądowych oraz genetyków są w toku.

8 marca 2023 r. w Belwederze odbyła się uroczystość wręczenia not identyfikacyjnych rodzinom ofiar terroru komunistycznego i zbrodni niemieckich. Ogłoszono nazwiska 20 osób, których szczątki zostały odnalezione w ramach działań IPN. Wśród nich są cztery osoby związane z Małopolską, w tym trzech Żołnierzy Wyklętych – ofiary komunistycznego aparatu represji.

1 grudnia 2023 r. w Belwederze ogłoszono nazwiska następnych 20 osób, których szczątki zostały odnalezione i zidentyfikowane w ramach działań IPN. Trzy osoby odnaleziono podczas prac ekshumacyjnych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie w latach 2018 i 2022. Są to dwaj żołnierze powojennego podziemia niepodległościowego – Ludwik Kłósko „Wigura” (1923-1946), partyzant Narodowych Sił Zbrojnych oraz Marian Misiak „Anioł” (1925-1947), partyzant Batalionów Chłopskich i Armii Polskiej w Kraju, a także Ludwik Kawik „Czujny” (1911-1944), kapral Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, który zmarł w niemieckim więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.